Agnes Mathilde Wergeland

ville kjempe for å vinne ein plass i det overveldande maskuline akademiske samfunnet- og greidde det.

Agnes Mathilde Wergeland var fødd i Kristiania i 1857. Ho og brødrene vaks opp saman med mora, som jobba som oldfrue ved Gaustad sindsykeasyl. På farssida var dei ein del av den kjende Wergelandslekta, og hadde tett kontakt med Henrik Wergeland og Camilla Collett. Faren forsvann i Amerika då ho var 4 år, og etterlot lite til familien.

Agnes var tidleg interessert i teikning og språk, og hadde stor interesse for og kjærleik til naturen. Ho var og ein svært talentfull pianist, og hadde mellom anna sjølvaste Edvard Grieg som lærar i ein periode. Utdanning og val av yrke var begrensa for norske kvinner på midten av 1800-talet. På trass av Agnes sine mange talent og interesse for musikk, teikning og maling, blei ho råda til å velge ein annan karriereveg som ville «vera enklare for henne». Ho starta difor på Nissen guvernanteskole i 1876. Ho uttrykker sin frustrasjon for dette i diktet Akvareller:

I nokre månadar i 1879 budde ho saman med slektningen Camilla Collett. Collett arbeidde i denne perioden med boka Amtmandens døtre. Denne perioden prega Agnes i stor grad, og utvikla hennar interesse for kvinnesak og kvinners rettar. Kanskje ho kjende seg att i dei avgrensa moglegheitene for unge kvinner som blei skildra i romanen. Ho utvikla i denne perioden også varige vennskap med kvinnesaksforkjemparane Aasta Hansteen og Gina Krog.

Dei neste åra ynskja Agnes å studere, men kvinner fekk ikkje på denne tida melde seg opp til å ta eksamenar eller gradar innan høgare utdanning. Ho valde likevel å følgje førelesingar i kunsthistorie ved Universitetet i Oslo mellom 1879-1883.

I 1883 reiste ho til München, der ho budde hos broren Oscar og familien. Heller ikkje her kunne ho formelt bli student ved universitetet, men ho følgde førelesningar i kunsthistorie også her og studerte på eigen hand. Då broren flytta tilbake til Norge, blei ho tvungen til å avslutte studiene sine og returnerte til Oslo i 1885.

Agnes hadde no gode kvalifikasjonar som lærar, og svært god kunnskap innan tysk, fransk, latin, engelsk og gammal-norsk, i tillegg til djuptgåande kunnskap innan kunsthistorie. Likevel var det umogleg for henne å få jobb i Norge. Hennar kopling med kvinnesaksrøyrsla stod i vegen.

Ho fortsette sine private studiar, men fekk framleis ikkje lov å skrivast inn eller ta eksamenar ved Universitetet i Oslo. Universitetet i Zürich tilbydde kvinner å studere, og Agnes bestemte seg i 1888 for å skrive seg inn der og ta ein doktorgrad.

Ho blei den første norske kvinna som studerte i Zürich, og den første norske kvinna nokon sinne til å ta ein doktorgrad. Ikkje berre det, men ho fullførte studiet på halve tida.

Etter å ha fullført studiet var vegen vidare uviss. Eit par år tidlegare hadde ho fått råd frå Aasta Hansteen om at Amerika var «det første stedet paa jorden for kvinder»:

De spørger om Amerika; ja det er jo det første sted paa jorden for kvinder, fordi her er de frieste institutioner og det frieste aandsliv; og fordi her er skarer av fremragende, høitstaaende kvinder, store ved deres karakter, evner, arbeids- og viljekraft. […] Og det er jo opløftende at se dem og være med i deres møder. Man føler her fremtidens luftninger komme sig imøde med en styrke og frihed som intet andet sted i verden. Alt dette gjør at jeg vilde raade Dem at komme hertil, da det vilde være yderst udviklende for Dem.

Aasta Hansteen, henta frå Michelet 1916

Wergeland søkte og fekk eit stipend ved Bryn Mawr college utenfor Philadelphia, eitt av fleire kvinnecolleger som blei etablert i Amerika på denne tida. Mellom 1890-1893 studerte ho romersk lov og amerikansk og engelsk historie, og underviste etter kvart i kunsthistorie. Ho fekk svært låg lønn og kjempa stadig for å tene nok pengar til å klare seg. Ho fekk ikkje fornya tilsetjinga si i 1893, og budde fram til 1895 hos venner og publiserte nokre artiklar i amerikanske fagblad.

Deretter gjekk ferda til Chicago, der ho registrerte seg som student ved universitetet. Innan kort tid fekk ho jobb med å halde førelesningar for andre studentar. Det var svært lite å tene på dette arbeidet, og ho levde i en svært knapp økonomisk situasjon dei neste åra. I denne perioden søkte og fekk ho amerikansk statsborgarskap. Det var på denne tida kvinner fekk stemmerett i Amerika, og Agnes såg at moglegheitene for henne var større her enn i Norge.

I dag sverget jeg troskap til De forente stater.. Mit eget land gav mig ingen muligheter, nå må jeg bruke de muligheter som ligger foran meg her..

Agnes Mathilde Wergeland

I 1902 blei ho utnevnt som professor i historie og fransk ved Universitetet i Wyoming, og vart seinare dekan ved historisk fakultet. Ho blei viktig i oppbygging og utviklinga av universitetet.

Studentane hennar skildra henne som eit ideal og eksempel for alle studentar, med ein snill humor og ein smittande kjærleik til naturen.

I Wyoming skapte Agnes Wergeland seg eit liv.

Dei siste 12 åra av livet levde ho saman med Grace Hebard. Hebard var også professor ved universitetet, og hadde hatt ein tilsvarande kamp som Agnes for si utdanning og stilling. Saman bygde dei to huset The Doctors Inn og seinare også tømmerhytta Enebo på tomten Lille Norge lenger oppe i fjella.

Agnes heldt stadig tett kontakt med kvinnerøyrsla i Norge. Ho fekk tid til å skrive poesi, og gav ut 2 diktsamlingar. I dikta skreiv ho om Amerika og immigrantens erfaringar, ho skildra amerikanske friheitsideal, reisa over havet, urinnvånaranes liv, arbeidet og heimlengta.

I 1914 blei Agnes Mathilde Wergeland sjuk og døydde etter kort tid. Ho vart heidra med ei bronseplate ved historisk fakultet på University og Wyoming, og er gravlagd i Laramie, Wyoming saman med Grace Hebard.

Eg er patriot, same kor lenge eg bur i eit framand land, og same kor mykje eg skuldar det nye landet mitt. Det Henrik Wergeland levde og døydde for; Eit fritt og verdig samfunn, eit Noreg som er sterkt fordi det er rettferdig, ope for alt ærleg strev, samla, ikkje med makt, men med overtyding, tolerant fordi det er opplyst- det har eg og ynskt å kjempa for. Omstenda heime har ikkje favorisert mitt strev, difor er eg her istadenfor der..

Kilder og referanser

Michelet, Maren (1916) Glimpses from Agnes Mathilde Wergeland's life Url: https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=umn.319510010751559&view=1up&seq=9
Løken, Lise (2007) Dr.Agnes Wergeland. What can we learn from her life story? Minoritetar- frå Noreg til Amerika , foredragshefte frå seminar ved VUS 1.juli 2006 2007
Agnes Mathilde Wergeland: En glemt kvinnelig lyriker Julia Martinčič, Kildens nyhetsmagasin Url: https://www.kvinnehistorie.no/artikkel/t-5542
Marit Grøtta (2020) Amerikansk eksil. Om Agnes Mathilde Wergelands Amerika og andre digte (1912), kvinnesaken og tidens Amerika-bilder Edda 1/2020 , s. 19-33
Rødland, Kjartan (2012) Draumen vart verkeleg Sletta : Vestnorsk Utvandringssenter

Agnes Mathilde Wergeland

Og jeg, som elsket friluftslivet

Og kjende skov og mark saa vel,

Mig blev en skolestues tykke dødluft givet..

Dei neste åra ynskja Agnes å studere, men kvinner fekk ikkje på denne tida melde seg opp til å ta eksamenar eller gradar innan høgare utdanning. Ho valde likevel å følgje førelesingar i kunsthistorie ved Universitetet i Oslo mellom 1879-1883.

Agnes hadde no gode kvalifikasjonar som lærar, og svært god kunnskap innan tysk, fransk, latin, engelsk og gammal-norsk, i tillegg til djuptgåande kunnskap innan kunsthistorie. Likevel var det umogleg for henne å få jobb i Norge. Hennar kopling med kvinnesaksrøyrsla stod i vegen.

Ho fortsette sine private studiar, men fekk framleis ikkje lov å skrivast inn eller ta eksamenar ved Universitetet i Oslo. Universitetet i Zürich tilbydde kvinner å studere, og Agnes bestemte seg i 1888 for å skrive seg inn der og ta ein doktorgrad.

Ho blei den første norske kvinna som studerte i Zürich, og den første norske kvinna nokon sinne til å ta ein doktorgrad. Ikkje berre det, men ho fullførte studiet på halve tida.

Etter å ha fullført studiet var vegen vidare uviss. Eit par år tidlegare hadde ho fått råd frå Aasta Hansteen om at Amerika var «det første stedet paa jorden for kvinder»:

I 1902 blei ho utnevnt som professor i historie og fransk ved Universitetet i Wyoming, og vart seinare dekan ved historisk fakultet. Ho blei viktig i oppbygging og utviklinga av universitetet.

Studentane hennar skildra henne som eit ideal og eksempel for alle studentar, med ein snill humor og ein smittande kjærleik til naturen.

I Wyoming skapte Agnes Wergeland seg eit liv.

Agnes heldt stadig tett kontakt med kvinnerøyrsla i Norge. Ho fekk tid til å skrive poesi, og gav ut 2 diktsamlingar. I dikta skreiv ho om Amerika og immigrantens erfaringar, ho skildra amerikanske friheitsideal, reisa over havet, urinnvånaranes liv, arbeidet og heimlengta.

I 1914 blei Agnes Mathilde Wergeland sjuk og døydde etter kort tid. Ho vart heidra med ei bronseplate ved historisk fakultet på University og Wyoming, og er gravlagd i Laramie, Wyoming saman med Grace Hebard.

Kilder og referanser